Çöl sınırsız bir yerdir; nerede başlar, nerede biter bilinmez. Sınırı olmadığı için, bir sonu ve sonsuzluğu da yoktur. Zamanın sınırları, bu büyük boşlukta silikleşir, bir anda kaybolur. Konya Karapınar’a gittiğinizde bu zamansızlığı hissedersiniz. Az ötede bir yaşam vardır; ama bir anda çöl başlar. Kum tepelerine tırmanırken dönüp arkanıza baktığınızda o yaşamı görürsünüz, ama yavaş yavaş silikleşir.  

O günleri yaşayanlar bilir, 1960’lı yıllarda Konya Karapınar’da şiddetli kum fırtınaları olurmuş. Tema Vakfı Karapınar Gönüllü Sorumlusu Musa Ceyhan, “Kum fırtınaları, zamanında Konya Devlet Karayolu'nu trafiğe kapatırdı. Evlerimizin pencerelerine kadar kum yığılırdı. Çoğu zaman dışarıya çıkamazdık” sözleriyle anlatıyor o günlerini anlatıyor. O dönem Karapınar'ın göç etmesi dahi gündemdeydi. Çünkü yaklaşık 43 bin dekar alan kara kumulu bulunan ilçede, kumulların rüzgârla taşınması sonucu kumul tepeleri yükselmiş, toz bulutları oluşmuş, tarım araziler verimliliğini yitirme tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı.

Ne var ki, tehlike bugün tamamen geçmiş değil. Çünkü o dönem kumul istilasının nedenleri halen ortadan kalkmadı. Karapınar yöresi eski bir göl yatağı; tabanındaki kumulların zamanla gölün kuruması nedeniyle yüzeye çıkması çölleşmenin temelindeki neden. Bunun üzerine bir de küresel iklim değişikliği sonucu yağış azalması ve kuraklık da eklendi. Şu anda Karapınar’ın doğusunda, Karapınar ile Ereğli arasında kalan bir bölgeden Karapınar’a doğru büyük bir kumul istilası geliyor. Karapınar Ereğli yolunun Karacadağ tarafındaki toprakların çoğu çölleşmiş durumda. Yaklaşık 40-45 metre yüksekliğinde, 50-60 metre eninde ve 250-300 metre uzunluğunda hilâl şeklinde kumul tepeleri önlü arkalı diziliyor. En hafif rüzgâr hareketlerinden bile etkilenen kumullar, şiddetli rüzgârlar estiğinde Karapınar ilçesini tehdit ediyor.

Kum tepelerinin hemen eteğinde yeni bir ekosistem oluşmaya başlamış bile. Karapınar’daki yaşam alanlarının birkaç kilometre ötesinde çöl bitkileri yetişiyor. Bu bitkilerin görülmesinin bir nedeni de, tüm bölgede uygulanan yanlış su politikaları. Bölgede yeraltı sularının tükenme aşamasına geldiği bilinmesine rağmen, kaçak kuyuların sayısı fazla. Bu yüzden sucul bitkilerin kökleri yeterince derinden su alamıyor; bölgede suyu değil çöl ortamını seven bitkiler hâkim oluyor. Su kullanım pratiği değişmezse, gelecek günler pek parlak görünmüyor.  

Tekrar çölleşme tehdidinin yanında, doğal alan kaybı da yaşayan Karapınar’da iklim verileri de iç açıcı değil. Bölge yaz aylarında oldukça kurak günler geçiriyor. TÜİK verilerine göre ölçülen en düşük sıcaklık 2009 yılı ocak ayında –27 santigrat derece, en yüksek sıcaklık 2000 yılı temmuz ayında 41 santigrat derece olmuş. Yıllık ortalama sıcaklık 12 santigrat, yıllık ortalama yağış 260 ile 280 mm civarında. Ancak, WWF’nin kuraklık raporunda, 2030 yılı sonunda bölgede sıcaklıkların 4 ile 6 derece artması, yağışınsa yüzde 20-30 daha az düşmesi bekleniyor.

Tüm bu gelişmeler etkisini her alanda gösteriyor. Sorun sadece insanların yaşam ve tarım alanlarında değil. Bölgenin önemli geçim kaynağı hayvancılık da susuzluktan etkileniyor. Karapınar’daki Kesmez köyünden 24 yaşındaki çoban Mehmet Güneş, artık mera kalmadığını, su ve mera bulmak için yüksek yaylalara çıktığını söylüyor. Yazın, hayvanların su içtiği tüm göller kuruyormuş. Bir de rüzgârlı günlerde kum fırtınası çok etkiliyormuş. Mehmet “Biz kum şeytanı deriz, böyle döne döne gelir” sözleriyle anlatıyor fırtınayı.

Kum fırtınasında hayvanlarına su arayan bir çoban; sanki bu görüntü Afrika çöllerindeki bir fotoğraftan tarif ediliyor. Oysa Türkiye’nin tam kalbinde, bir zamanlar ülkenin besin deposu Konya’da yaşanıyor bu durum. Konya Ovası’nda nerdeyse bütün göller kurudu, bütün dereler kurudu, bütün gözeler kurudu, bütün kuyular kurudu ve tabii bütün tarlalar, buğdaylar, kuşlar kurudu...

BM, çölleşmenin dünyanın önündeki en büyük sorunlardan biri olduğunu söylüyor. Çünkü bu sorun gıda güvenliğinden sosyal yapının değişmesine kadar pek çok noktada etkisini gösteriyor.  Konya Karapınar, her yönüyle çölleşmeye örnek oluşturuyor. Hatta dünyada gelecekte öngörülen iklim mültecileri, bundan 50 yıl önce Karapınar örneğinde görülecekti. Önlemler alınmazsa, gelecekte Karapınarlı iklim göçmenleri yollara düşebilir.